Spomeniks: Τα «εξωγήινα» μνημεία της πρώην Γιουγκοσλαβίας διηγούνται μια αιματηρή ιστορία (αφιέρωμα, φωτογραφίες & video)

Σαν αλλόκοτα εξωγήινα σκάφη που προοσπάθησαν κάποτε να προσγειωθούν σε κάποιο ήσυχο λιβάδι στα Βαλκάνια, τα Spomeniks στέκονται αμήχανα μπροστά στους εξίσου αμήχανους επισκέπτες τους, διάσπαρτα σε όλην την πρώην Γιουγκοσλαβία, από το Κόσοβο ως τη Σλοβενία.

Τεραστίων διαστάσεων και απροσδόκητων σχημάτων, είναι κολοσσιαία σε μέγεθος, πέτρινα και παντελώς ανεξήγητα εάν δεν ξέρεις την ιστορία τους.

Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του εντυπωσιασμού που προσφέρουν απλόχερα είναι το εντελώς αταίριαστο πάντρεμα με τα σημεία στα οποία βρίσκονται: Αν σε μια μεγάλη πόλη θα σε έκαναν να γυρίσεις το κεφάλι μια φορά για να τα κοιτάξεις με περιέργεια, δίπλα στα λιβάδια και τα δάση σε κάνουν να μένεις ακίνητος.

Τα Spomeniks θα προκαλούσαν ακόμη και σήμερα, το κοινό και τον κόσμο της Τέχνης εξίσου· είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς πώς ακριβώς αισθάνθηκαν οι κάτοικοι της γιουγκοσλαβικής υπαίθρου όταν τα είδαν, τη δεκαετία του '60 και του '70, να ξεπροβάλουν δίπλα στις φάρμες τους.

Πώς βρέθηκαν εκεί, όμως και κυρίως, τι είναι τα Spomeniks;

Όταν η επιστημονική φαντασία συναντά την πολιτική

Ήταν παραγγελία του Τίτο.

Ο ονειροπόλος στρατάρχης είχε πολλές ιδέες που προσομοίαζαν με επιστημονική φαντασία, όπως το να κρατήσει Σέρβους, Βόσνιους και Κροάτες ενωμένους για πάντα, ας πούμε, ένα έργο που τελείωσε με ολέθρια αποτελέσματα για όλους.

Ο Τίτο ζήτησε από αρχιτέκτονες του γιουγκοσλαβικού πολιτιστικού κινήματος να σχεδιάσουν τα Spomeniks -που στα σερβοκροατικά σημαίνει απλώς «μνημεία»- για να τοποθετηθούν στα σημεία όπου έγιναν μάχες κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα σημεία είναι άπειρα στην πολύπαθη Γιουγκοσλαβία, αλλά τα περισσότερα είναι κυριολεκτικά στο πουθενά. Και πολλά από τα σημεία στα οποία ανεγέρθηκαν, χωράφια ποτισμένα με αίμα, ήταν εκεί όπου οι παρτιζάνοι του Τίτο πολέμησαν πολύ γενναία τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια της αντίστασης.

Ή και σημεία ομαδικών εκτελέσεων.

Ο Τίτο φανταζόταν ότι τα μνημεία αυτά θα «σφράγιζαν» με τον τρόπο τους, με τον όγκο τους, με το βάρος τους, κυριολεκτικό και ειδικό, το ενωμένο μέλλον της χώρας:

«Εδώ πολεμήσαμε, εδώ χύσαμε το αίμα μας, όλοι οι Γιουγκοσλάβοι ενωμένοι και έτσι πρέπει να παραμείνουμε», ήταν το μήνυμα που ήθελε να μεταφέρουν.

Είχε άδικο, όπως και σε πολλά άλλα πράγματα: Για τους Γιουγκοσλάβους τα Spomeniks συμβόλισαν και συνεχίζουν να συμβολίζουν πολλά και πολύ διαφορετικά πράγματα: Για άλλους είναι θλιβερά αναμνηστικά μιας εποχής που πέρασε για πάντα· για άλλους είναι μάρτυρες θυσίας και αιματοχυσίας· για κάποιους είναι ο μύθος μιας γενιάς, είναι αντικείμενα οργής, σύμβολα αντίστασης, ή και σκιές καταπίεσης...

Ο Τίτο ήθελε τα μνημεία να είναι ορατά. Πολύ ορατά. Όπως και το παρελθόν και το μέλλον της σοσιαλιστικής ενωμένης Γιουγκοσλαβίας. Το 1927 ο Αυστριακός φιλόσοφος Ρόμπερτ Μούζιλ είχε γράψει ότι «το εντυπωσιακό πράγμα με τα μνημεία είναι ότι κανείς δεν τα προσέχει. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αόρατο στον κόσμο από τα μνημεία».

Μισό αιώνα αργότερα, η Γιουγκοσλαβία θα αποδείκνυε ότι είχε άδικο...

Γκρεμίζοντας το παρελθόν

Ο Τίτο σκόρπισε περισσότερα από 40.000 τέτοια μνημεία σε όλη τη χώρα. Καθένα διαφορετικό από το άλλο. Σήμερα απομένουν πολύ λιγότερα.

Κατά τη διάρκεια της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας και με τον εθνικισμό να υπερτερεί οποιουδήποτε αισθήματος κοινής μνήμης και σκοπού, καταστράφηκαν πολλά.

Όταν παρήγγηλε τα μνημεία, ο Τίτο ήθελε να είναι απρόσωπα: Δεν ήθελε αγάλματα του τάδε Σέρβου στρατηγού ή του δείνα Βόσνιου συνταγματάρχη, διότι ήθελε να απαλείψει κάθε εθνικιστικό στοιχείο από την ιστορία της χώρας.

Το δεύτερο που ήθελε είναι να μην θυμίζουν τα μνημεία σοβιετικό ρεαλισμό, διότι ο Τίτο αντιπαθούσε σφοδρά τον Στάλιν και ακόμη περισσότερο αντιπαθούσε τις προσπάθειες του δεύτερου να μετατρέψει τη Γιουγκοσλαβία σε δορυφόρο της ΕΣΣΔ.

Το αποτέλεσμα σαφέστατα ξέφυγε από το σοβιετικό ρεαλισμό και πήγε στο άλλο άκρο: του σουρεαλισμού.

Σήμερα τα Spomeniks στέκονται εντελώς απαξιωμένα και ξεχασμένα. Οι άνθρωποι στα μέρη όπου βρίσκονται δεν τους δίνουν καμία σημασία. Κανείς δεν τα φροντίζει. Είναι χαρτογραφημένα, αλλά όποιος θέλει να τα επισκεφθεί θα πρέπει να βρει το δρόμο του σε πέντε διαφορετικές χώρες, ανάμεσα σε απρόθυμους να του τα δείξουν κατοίκους.

Ο Τίτο, πιθανώς καταλαβαίνοντας πόσο εύθραυστο ήταν το δημιούργημα που προσπαθούσε να φτιάξει σε πολιτιακό επίπεδο, ήθελε να το επισφραγίσει με κάτι που δεν θα καταστρεφόταν ποτέ. Όπως φανταζόταν και την ενωμένη Γιουγκοσλαβία.

Οι πέτρινοι γίγαντες, όμως, αποδείχθηκαν όπως ακριβώς και η χώρα που ονειρευόταν: Ένα θηριώδες, επιβλητικό και πολύ φιλόδοξο σχέδιο, το οποίο κανείς δεν ήθελε.

Με την αγάπη που ξέρετε! Ian

Απολαύστε το video και τις φωτογραφίες που ακολουθούν :

Πηγή : cnn.gr